In een enquête door Kekst CNC Communication lees ik dat ook na een nucleaire aanval door de Russische federatie 89 procent van de Oekraïners wil doorvechten. Dat verbaast me niets. De eerste keer, mei vorig jaar, dat ik Oekraïne in ging tot vlak aan de Russische grens, was ik overrompeld door wat ik zag. Ieder gehucht, ieder dorp, iedere stad was met alles voor handen – betonblokken, boomstammen, zandzakken, bergen puin en aarde, omgekieperde stadsbussen en vrachtauto’s, stalen balken, in haast gelaste antitankkruizen – door de lokale militie en inwoners omgebouwd tot vesting. Met tractoren en bulldozers was het bij elkaar geschoven, met eenzelfde soort energieke samenhorigheid die je in februari in Brabant en Twente ziet bij het bouwen van praalwagens voor carnaval. Met het cruciale verschil dat het onneembaar maken van de eigen woonstede een kwestie van leven en dood was.
Het Kremlin exporteert twee dingen – ik kan het weten want ik woon sinds 20 jaar in het voormalige Oostblok – gas en corruptie. Met die twee zaken probeert het de omringende wereld in de greep te houden en te manipuleren. Rusland is een land met een sterke staat (inclusief een ijzeren repressie-apparaat) en een zwakke burgermaatschappij. Oekraïne is het tegenovergestelde: een fragiele staat met een krachtige bevolking. De uiterst moedige daad van president Volodymyr Zelensky, een jaar geleden, om in Kyiv te blijven terwijl de Russische troepen en doodseskaders de hoofdstad omsloten, is van onschatbaar belang geweest voor het moreel – ons moreel vooral.
De volonteri
De beelden en kakelverse mythes in de eerste dagen van de invasie waren overweldigend: kleine groepjes soldaten die met Javelin-antitankraketten Russische T-72’s van de dijk schoten, ongewapende dorpelingen die voor tanks gingen staan, vrouwen en kinderen die op pleinen en masse molotovcocktails produceerden, een oud vrouwtje dat een Russische tankbemanning bedreigde met Gogols heksen van Konotop, die de hele crew impotent zouden maken. Die ongekende dapperheid werkte aanstekelijk, tenminste op mij. Vladimir Poetin eist dat de kleine Oekraïense broertjes in de Russische familie terugkeren of van de aardbodem verdwijnen. Daarmee heeft hij in hen het vuur.
In de eerste dagen na de invasie besefte ik dat het het meest humanitaire was om het leger en de Oekraïners in Oekraïne te helpen, omdat alleen een overwinning het bloedvergieten zal stoppen en tot een vredesakkoord kan leiden. In mei, juni en augustus ben ik in een auto met een grote laadbak naar Tsjernihiv, Uzgorod, Borodjanka en Kyiv gegaan om hulpgoederen voor het leger te brengen en kwam terecht in het netwerk van het Oekraïense verzet: de volonteri, de vrijwilligers. Onmiddellijk werd ik ter plekke ingezet voor vervoer. Het overpakken van de goederen vond steeds plaats bij verlaten of uitgebrande tankstations: zakken meel van 50 kilo voor de broodbaksters in Tsjernihiv, ingeblikt vlees voor de soldaten die Hostomel bewaakten, tenten en gereedschap voor de Territorial Defense Forces die ondergrondse bunkers bouwden in Zaporizja.
Noaberschap
De oorlog in Oekraïne heeft de wereld veranderd en het heeft ook mij veranderd. Het belangrijkste is dat de Oekraïners mij, en meer mensen in het Westen denk ik, hebben laten zien hoe je dapper kunt zijn, collectief bereid kunt zijn om voor individuele vrijheid te vechten en zelfs je leven te geven, een houding die wij in ons veilige, marchanderende, door economie en welvaart gedreven maatschappij nauwelijks nog kennen of zelfs maar kunnen voorstellen. De dominantie van de vrije markt heeft ons ontzield. Al die jongens van net 20 en zestigers met baarden en buikjes die met een vastbesloten blik richting het front gaan, bezielen ons.
Amerikaanse scherpschutter
De allereerste volonteri ontmoette ik in maart, ’s nachts, vlak over de Poolse grens, in Oekraïne, en was een buitenlander. Neal, een Amerikaanse sniper uit Alabama, een ex-marinier, getrouwd, vader van drie kinderen, werkzaam in tuinonderhoud. Hij was naar Oekraïne gereisd nadat hij had gezien dat de Russen een ziekenhuis met hoogzwangere vrouwen en baby’s hadden gebombardeerd, en sloot zich aan bij het Oekraïense Vreemdelingenlegioen. Hij voerde ver achter de Russische linies opdrachten uit en bevrijdde een baby uit een ondergronds ziekenhuis in Marioepol. Daarnaast trainde hij Oekraïense militairen in aanvalstechnieken. Ik hielp hem aan kniebeschermers, traumapacks en een kevlar helm. In mei reisde ik een kleine week met Neal door Oekraïne. Hij vertelde over het leven in de loopgraven en hoe de dorpsvrouwen in Zaporizja de jonge soldaten als hun zonen adopteerden: ‘Drie keer per dag kwamen de beste kokkinnen uit het dichtstbijzijnde dorp eten naar ons brengen. Borsjtsj, vareniki, pirogi. Het leven is zwaar, koud en klam in de ondergrondse hutten, maar we aten als koningen.’
Via Dima, een jongen in Kyiv, kreeg ik begin maart een lijst met noodzakelijke spullen om levens aan het front te redden. Nadat ik bij vrienden en familie geld was gaan inzamelen voor tourniquets, traumapacks, kevlar helmen (van het Italiaanse leger), nachtkijkers, telescopen en kogelvrije vesten, bracht Dima mij in contact met Illya, een Oekraïense violist in Polen. Hij kon helpen de spullen naar het front te krijgen. Illya geeft les op een muziekschool en zorgt sinds de invasie met tientallen vrienden en een vloot bestelbusjes, dat spullen vanuit Polen naar het front gaan. De laatste tijd verzorgt Illya voor ons vooral transport naar Bachmoet. Nu zijn communicatiemiddelen cruciaal, naast winterslaapzakken, warme kleren en terreinauto’s.
Brood in Boetsja
In het voorjaar van 2022 gingen de spullen die ik kocht vooral naar de troepen ten noorden van Kyiv en naar Marioepol. ‘Tot in de laatste weken hebben we de Azovstal-fabriek (waar honderden Oekraïense militairen zich hadden verschanst, red.) kunnen bevoorraden’, vertelt Illya. ‘Uiteindelijk kwam van de drie bestelbussen die naar Marioepol vertrokken, er nog maar één terug.’
Ik kwam in Illya’s netwerk van muzikanten terecht. In mei zocht ik in Kyiv iemand met militaire contacten en via Illya leerden ik Anastasia en Sasha kennen. Ze zijn twintigers en zeer verliefd op elkaar. Sasha is een muzikant. Anastasia is zangeres en heeft zich sinds 2014 ingezet voor kinderen en soldaten in het oorlogsgebied in het oosten van Oekraïne. In de eerste drie maanden na de invasie hielpen Anastasia en Sasha als volonteri vanuit een ondergrondse geluidsstudio in Kyiv mensen in Boetsja en Irpin aan eten en medicijnen, terwijl de Russen daar al waren. In een autootje reden ze knoerthard door Boetsja en gooiden broden over heggen en schuttingen.
Anastasia heeft een Russische vader, een militair en Poetin-fan, hij woont in Moskou, ze haat hem. Haar moeder is Oekraïens. Op dit moment organiseert Anastasia camouflagenetten vlechten voor gevluchte Oekraïense vrouwen in Polen. Het werkt therapeutisch. De vrouwen kunnen hun trauma’s en zorgen delen en ondertussen maken ze de hoogstnoodzakelijke netten.
Ilya in Bachmoet
Ilya, het petekind en neefje van de vrouw van een van de oprichters van de stichting die we hebben opgericht om Oekraïne te helpen, vecht nu in Bachmoet. We hebben gezorgd dat zijn eenheid beschermende spullen kreeg. Ilya is net 26 geworden, hij behaalde vlak voor de invasie zijn master rechten aan de universiteit in Kyiv. Hij meldde zich als vrijwilliger bij de Territorial Defense Forces. Op de universiteit had hij, een residu uit Sovjet-tijden, naast zijn studie een basale militaire opleiding gekregen en was, op papier, reserve luitenant. Hij is inmiddels officier in het reguliere leger en vocht bij de bevrijding van Cherson.
In Bachmoet zijn twee soorten eenheden: de defensieve, die zich diep ingraven, en de stormtroepen, die in kleine eenheden op de Wagnerianen jagen. Ze krijgen een dagelijks rantsoen van 150 kogels, wat veel te weinig is want de Wagnerianen komen non-stop door de modder en tussen de lijken door aangekropen. De jongens in de loopgraven hebben drie kalasjnikovs omdat ze zo veel achter elkaar schieten dat de lopen oververhit raken. Ze zijn doodmoe, kunnen nauwelijks slapen.
Museumstukken
De munitievoorraden en -productie van Oekraïne en Europa zijn niet toereikend om het hoge tempo waarmee granaten worden afgeschoten aan te vullen. Oekraïne schiet 6- à 7.000 granaten per dag af, Rusland ongeveer 50 duizend.
Yuriy is een tovenaar, hij is de meeste tijd gelegerd in de buurt van Zaporizja, hij is een vrijwilliger en trotse vader van een dochter. Hij is een vriend van Neal, de Amerikaanse sniper, zo heb ik hem leren kennen. Af en toe moet Yuriy naar het front, maar doorgaans knapt hij oude wapens uit musea en uit de voorraadkamers van het Oekraïense leger op. Yuriy heb ik een kogelvrijvest klasse-4 bezorgd, zodat hij hopelijk blijft leven. Het gebrek aan moderne wapens en munitie is zo nijpend dat het Yuriy’s werk van groot belang is.
‘We hebben veel oude Sovjet-wapens en veel oude Sovjet-munitie in de pakhuizen van het leger’, vertelt Yuriy. ‘Het Maxim-machinegeweer dat uit musea wordt gehaald, bouwjaren 1942-1945, is mijn favoriet. De Maxim werd al gebruikt in de Japans-Russische oorlog. Het is een ideaal wapen, zeer accuraat, watergekoeld. Er zit een radiator om de loop te koelen en een vulgat bovenop. Als je in de buurt van water of sneeuw bent, kun je 35 duizend kogels achter elkaar schieten zonder dat-ie oververhit raakt. Er gaat dezelfde munitie in als in de PKT-machinegeweren die we van de Russische pantserwagens halen. Ik heb al twintig Maxims opgelapt, die zijn nu aan het front.’
Kozakkenziel
Yuriy is verguld met het opknappen van machinegeweren die ze van opgeblazen en uitgebrande Russische pantserwagens en tanks halen. Hij kalefatert die weer op.
‘We zullen de Russen verslaan met hun eigen wapens. We verslaan hen met ons kozakkenziel, we worden geholpen door de geest van onze voorvaderen. We vechten voor ons land, voor onze families, voor onze huizen, voor onze vrijheid. De Russische knechten vechten alleen voor Poetin.’
Terwijl ik dit schrijf, lees ik in het net verschenen boek Afscheid van de handkus van Benno Barnard: ‘Onlangs het ek ’n gesegde van die Zoeloes gelees: ’n mens wordt ’n mens deur andere mense, umuntu ngumuntu ngabantu.’ Dat is wat de Oekraïners met mij hebben gedaan. En ik hoop niet alleen met mij.
